Tarnogórskie lasy, zagajniki, warpie, łąki, parki, brzegi jezior, stawów, rzek, sadzawek bogate są w różnorodną faunę i zachęcają do obserwacji zwierząt. Zazwyczaj to, co jest najciekawsze w ich życiu ukryte jest przed naszym wzrokiem. Jednak wystarczy tylko chcieć a zwierzęcy świat odkryje przed nami swoje tajemnice. Najlepszym ze sposobów jest obserwacja ukryta, ponieważ nie zakłóca ona spokoju zwierząt, przez co umożliwia poznanie ich naturalnego zachowania. Nie trzeba być zoologiem aby obserwacja się udała a jej wyniki wzbogaciły posiadaną wiedzę zoologiczną. Nie wszystkie zwierzęta są jednak łatwe do obserwowania. Prędzej zobaczymy w lesie maleńkiego ptaka niż dużego ssaka. Aby wyniki obserwacji miały wartość koniecznie trzeba rozpoznać gatunek obserwowanego zwierzęcia. Nie jest to łatwe i zależy od warunków obserwacji (widoczność, odległość, czas trwania obserwacji, znajomość gatunków zwierząt). W przypadku obserwacji ptaków czy ssaków niezbędna często okazuje się lornetka czy też luneta. Chcąc fotografować zwierzęta trzeba mieć do dyspozycji odpowiedni sprzęt (zwłaszcza teleobiektyw). Niejednokrotnie by sfotografować czy sfilmować zwierzęta trzeba zamaskować sprzęt czy też zbudować specjalną kryjówkę. Ciekawą dokumentacją z obserwacji są też własnoręczne szkice czy rysunki.
Obserwując ptaki należy pamiętać, że najrzadsze gatunki ptaków objęte są ochroną strefową, która polega na zabezpieczeniu obszaru wokół miejsca gniazdowania ptaków, co ma zapewnić im spokój w okresie wysiadywania jaj i karmienia piskląt. Strefa ochrony miejsc gniazdowania dzieli się na strefę ścisłą – obowiązującą cały rok (funkcjonuje na zasadach rezerwatu ścisłego) oraz strefę częściową, działającą okresowo. Z ptaków występujących w powiecie tarnogórskim ochroną taką są objęte: gadożer, orlik krzykliwy, bocian czarny, kania ruda, kania czarna, bielik, cietrzew. Maksymalna odległość od miejsca rozrodu i regularnego przebywania tych ptaków przez cały rok wynosi 100 metrów (za wyjątkiem gadożera i bielka, w przypadku których strefa ta wynosi 200 metrów). Maksymalna odległość od miejsca rozrodu i regularnego przebywania w okresie szczególnej ochrony tych ptaków to 500 metrów. Obserwując ptaki warto zababrać ze sobą przewodnik do ich rozpoznawania.
Podczas obserwacji ważne jest nadsłuchiwanie. Po nabyciu doświadczenia można rozpoznać głosy nie tylko ptaków, ale także ssaków, płazów i owadów. Ciekawą odmianą obserwacji jest obserwacja tropów zwierzęcych. Tropy najlepiej jest obserwować zimą lub wtedy, kiedy ziemia jest wilgotna – na przykład po deszczu. W tarnogórskich lasach natrafić można na ślady dwóch kopytek, które są tropami sarny lub jelenia. Sarny i jelenie zostawiają tylko ślady przednich kopytek, gdyż na ogół tylne się nie odciskają (chyba że zwierzę ucieka).
Obok tropów sarny i jelenia można znaleźć tropy dzika: widoczne są odciski czterech palców, dwa przednie (racice) wyraźnie odcinają się od dwóch tylnych (raciczek, nazywanych też szpilami). Lis zostawia trop podobny do psiego. Ślad lisa jest jednak bardziej owalny niż psi i ma silniej zaznaczone pazury. Ślad spokojnie idącego lisa , ułożony jest w jednej linii (mówi się, że lis „sznuruje” ponieważ jego trop układa się jak po sznurku), co zdecydowanie odróżnia go od tropu psa. W przypadku, gdy lis biegnie rozstawienie tropu podobne jest do rozstawienia tropu psa. Do częstych tropów w tarnogórskich lasach i zagajnikach należą ślady zająca (dwa podłużne ślady i dwa małe) oraz wiewiórek i jeży: widoczny odcisk całej stopy, długich palców z pazurkami oraz widoczny kształt opuszek na palcach i pięcie. Uważny obserwator może dojrzeć też miale ślady, którym towarzyszy ślad ogona. Taki trop oznacza, że tędy przeszła mysz polna; również bóbr zostawia ślad ogona. Niekiedy można też spotkać trop borsuka o typowym kształcie dla zwierząt stopochodnych – wyraźnie zaznaczony wewnętrznej strony łapy i pięciu palców z pazurami. Niektóre tropy są z pozoru identyczne. Aby rozpoznać taki trop należy go zmierzyć i porównać ze standardami zawartymi w kluczu do oznaczania tropów.
Oprócz tropów można obserwować także inne ślady świadczące o bytności w danym miejscu poszczególnych zwierząt. Może to być zryta ziemia (tzw. buchtowisko) czy babrzysko (miejsce kąpieli błotnych) świadcząca o obecności dzika, zdarta kora na drzewach (obecność jelenia), drobne, okrągłe odchody – obecność zająca, dziury w drzewkach (dzięcioł), szyszka z której łusek pozostał tylko czubek (wiewiórka lub mysz polna), kilkucentymetrowe kłębuszki – tak zwane wypluwki) składające się z kości, sierści, skrzydeł owadów itp. (drapieżne ptaki). Dla osób tropiących zwierzęta ważną informacją o bytności zwierząt są odchody, których kształt i rozmiar jest charakterystyczny dla poszczególnych gatunków: mocno odwodniony kał o kulistym bądź ziarnistym kształcie należy do zwierząt roślinożernych. Kał zwierząt mięsożernych jest wydłużony, walcowaty, często wygięty, o stosunkowo miękkiej konsystencji. Często przy odchodach zwierzęcych można spotkać żuka wiosennego i żuka leśnego, które nim się odżywiają. Szukając śladów zwierząt często można znaleźć pojedyncze pióra różnych gatunków ptaków. Najdłuższe, jakie można napotkać należą do bażanta. Mając trochę szczęścia zimą można znaleźć zrzucone rogi jeleni.
Płazy obserwować można w pobliżu zbiorników i cieków wodnych oraz na łąkach i w parkach. W okresie godowym żaby należy obserwować tylko w pobliżu zbiorników wodnych, gdzie udają się by złożyć skrzek. Nad brzegami zbiorników wodnych (a także w wodzie w okresie godowym) można obserwować traszkę zwyczajną. Do ciekawych płazów ziemi tarnogórskiej należy rzekotka drzewna, która prowadzi zazwyczaj nadrzewny tryb życia (rzadko można spotkać ją żyjącą na łące). Występuje ona na krzewach i drzewach rosnących nad brzegami zbiorników wodnych, na skrajach lasów, w zagajnikach, ogrodach, parkach. Obserwując płazy jak i nielicznie występujące w powiecie gady (jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna, zaskroniec zwyczajny) należy pamiętać o tym, że w Polsce wszystkie gady i płazy podlegają ścisłej ochronie.
Obserwacja gadów i płazów wymaga wiele cierpliwości, ponieważ szybko wyczuwają one, że są obserwowane i uciekają. Lepiej obserwować ślimaki – są zdecydowanie wolniejsze. W Polsce występuje około 200 gatunków ślimaków, zarówno wodnych jak i lądowych. W powiecie obserwować je można tak jak i owady: praktycznie wszędzie – w lasach, zagajnikach, parkach, na łąkach, nad zbiorkami wodnymi, w zbiornikach wodnych, sadach, ogrodach, warzywniakach, elementach zieleni miejskiej, rumowiskach, wilgotnych piwnicach. Drobne bezkręgowce najlepiej obserwować od wiosny do jesieni; obecne są one przede wszystkim w glebie, w mchu, na liściach, korze drzew. Duże ich siedliska można zaobserwować odchylając korę spróchniałych drzew. Do obserwacji przydatna może być lupa filatelistyczna oraz klucz do oznaczania owadów.
Również badanie świata mikroskopijnych zwierząt nie leży poza zasięgiem badacza amatora. Wystarczy pobrać kroplę wody z któregoś jeziora, rzeki czy stawu i przeprowadzić jej obserwację pod mikroskopem. W kropli widoczny jest cały świat maleńkich żyjątek nazywanych dawniej wymoczkami. Są to pierwotniaki (zwierzęta jednokomórkowe) – między innymi orzęski o ciele pokrytym rzęskami, w tym pantofelki i trębacze. Towarzyszą im inne pierwotniaki – pełzaki (ameby) i poruszające się za pomocą wici wiciowce. W pobranej kropli wody można także zaobserwować organizmy o wyższym stopniu rozwoju – na przykład wrotki. Obserwację świata mikroskopijnych zwierzą można też przeprowadzić w warunkach domowych: wystarczy włożyć do wody garść siana lub kilka łodyg kwiatowych, zostawić na kilka dni a potem pod mikroskopem obserwować kroplę tego płynu. Widoczne pod mikroskopem żyjątka pojawiają się w badanej wodzie ponieważ w sianie czy łodygach znajdują się ich stadia przetrwalnikowe lub jaja.
Obserwacja przyrody nie jest trudna, daje sporo satysfakcji i dostarcza wielu niezapomnianych wrażeń. Przystępując do niej należy pamiętać, że obserwowanie i fotografowanie wymaga cierpliwości, wrażliwości a przede wszystkim troski o spokój zwierząt.
