Większość roślin leczniczych, zwłaszcza dziko rosnących, zasad ich zbierania, przygotowywania, przechowywania i stosowania znana był tylko zielarkom i lekarzom botanikom. Były też rośliny lecznicze, które powszechnie zaznano i używano. Ponieważ wiedza ludowa o działaniu, sposobie przygotowywania i wykorzystywaniu w profilaktyce i terapii domowej ziół leczniczych przekazywana była z pokolenia na pokolenie, występowało regionalne różnicowanie zarówno popularności powszechnie stosowanych roślin leczniczych jak i ich wykorzystania w domowej profilaktyce i terapii. Zdarzało się tak, w tym również na Górnym Śląsku, że nawet w regionach sąsiadujących te same rośliny były wykorzystywane do leczenia innych dolegliwości oraz tak, że dana roślina powszechnie wykorzystywana była tylko w jednym regonie. Z zielnika, który był efektem badań przeprowadzonych w latach 1945 - 1950 na terenie Górnego Śląska przez Stanisława Wallisa i Anielę Wolną - Górską, uzupełnionego notatkami S. Wallisa dowiadujemy się, że charakterystycznymi dla ziemi tarnogórskiej powszechnymi praktykami ziołoleczniczymi było leczenie takimi ziołami dziko rosnącymi jak: babka szerokolistna, borówka brusznica, borówka czernica, cykoria podróżnik, iglica, koniczyna biała, koniczyna polna, konwalia majowa, macierzanka piaskowa, nostrzyk żółty, perz, róża dzika skrzyp leśny, biała róża, oset.

Babka szerokolistna (Plantago maior L) nazywana gwarowo "Babka szyroko", "Babka wielko", "Babskie uszy", jest byliną o wysokości od 5 do 30 cm. Występuje powszechnie w Europie i Azji. Surowcem zielarskim babki są liście. Z substancji czynnych najważniejsze są: glikozyd aukubina, katalpozyd, śluzy, karotenoidy, enzymy i krzemionka. Liście babki na ziemi tatonogórskiej zbierano na obrzeżach pól, na miedzach, łąkach, pastwiskach i w ogrodach od maja do września. Przygotowywano z niej wywar, który łączono z wywarem z dziurawca i podawano dzieciom chorym na nerki. Syrop z babki pito na wzmocnienie. Współcześnie liście babki są wypróbowanym lekiem stosowanym przy chorobach górnych dróg oddechowych, ponieważ działa wykrztuśnie, jednocześnie chroniąc błony śluzowe. Nasiona babki są skutecznym środkiem przeczyszczającym. Sok ze świeżych liści używany jest do płukania gardła przy zapaleniu migdałków i do przemywania oczu. Ze świeżych rozgniecionych liści babki można robić okłady na obrzęki, kontuzje, zainfekowane rany, oparzenia, użądlenia pszczół lub os.

Borówka brusznica (Vaccinium vitis-idaea L.) "Borówka wiecznie zielono", "Czerwono jagoda", jest krzewinką o pędach rozgałęzionych, jajowatych zimotrwałych liściach. Kwitnie na różowo a je owocem są czerwone jagody, bogate w witaminę C. Występuje powszechnie w Europie, Azji i Ameryce. Surowcem zielarskim są liście, które. zawierają glikozydy, garbniki, kwasy organiczne, cukry, witaminę C i antybiotyki roślinne. Substancje te działają ściągająco i dezynfekująco. Mieszkańcy ziemi tarnogórskiej zbierali w celach leczniczych liście brusznicy, późnym latem w lasach. Przygotowany wywar z liści pito przy chorobach płciowych i na przeczyszczanie krwi. Współcześnie odwarami z liści borówki brusznicy leczy się zapalenie dróg moczowych i żółciowych, kamicę nerkową, gościec i biegunkę. Liście borówki brusznicy wchodzą także w skład mieszanek przeciwcukrzycowych.

Borówka czernica (Vaccinium myrillus L.) "Czarono jagoda", "Jagodzina", "Jagoda", to mała krzewinka o płożacych się gałązkach. Kwitnie na zielono lub różowo. Owocem jest czarna jagoda z niebieskim nalotem. Tworzy rozległe borówczyska. Surowcem są liści i owoce. Liście zwieraj garbnik, kwasy organiczne i gikokininy, które obniżają poziom cukru we krwi. Jagody bogate są w cukry, kwasy organiczne, garbniki, witaminy i barwniki organiczne. Tarnogórznie zbierali liście i kwiaty w okolicznych lasach i sporządzali z nich wywar, który pito przy dolegliwościach żołądka, cukrzycy, i reumatyzmie. W sąsiednim poświeci bytomskim świeże jagody jedzono przy kamieniach nerkowych i zaparciach, suszone jagody natomiast jedzono przy krwawych biegunkach. Obecnie liście używane są jako środek pomocniczy w leczeniu cukrzycy, w leczeniu nieżytów żołądkowo -jelitowych oraz zaplenia pęcherza. Wchodzą one także w skład mieszanek przeciw miażdżycowych. Ususzone jagody leczą biegunkę a sok leczy skutecznie zapalenie jamy ustnej i gardła.

Cykoria podróżnik (Cichorium intybus L.), "Przydróznik", to bylin a o wzniesionej łodydze, kwitnąca na niebiesko. Występuje w Europie, Azji i Afryce. Cykorai znana była już w starożytnym Egipcie, gdzie była ważną roślina leczniczą i sałatowa. Zbiera się korzenie, które zawierają entybinę, inulinę, garbniki i cukry redukujące. Tarnogórzanie zbierali liście cykorii od maja do październiku, na skrajach pól, w rowach i na łąkach. Z liści sporządzano wywar stosowany przy dolegliwościach żołądka.

Róża dzika (Rosa canina L.) "Dziko różą", jest krzewem o łukowatych kolczastych gałązkach. Kwitnie na biało lub różowo. Owocem są orzeszki, bogate w olejek eteryczny. Wykopaliska archeologiczne świadczą i tym, że już człowiek prehistoryczny znał wartości zdrowotne róży dzikiej. Surowcem są owce, które zwierają kompleks witamin B, witaminę C, cukry, pektyny, kwas jabłkowy i cytrynowy, garbniki. Na ziemi tarnogórskiej owce róży zbierano we wrześniu i październiku, w przydomowych ogrodach oraz na skraju lasów. Wywar ze świeżych lub suszonych owoców pito przy kamicy nerkowej, chorobach pęcherza, kokluszu. Przy szkarlatynie wywarem przemywano usta. Obecnie owce dzikiej róży w postaci wyciągu wodnego stosuje się na wzmocnienie organizmu i odporność na choroby i epidemie. Są doskonałym środkiem dla rekonwalescentów i zwalczają skutecznie przeziębienie. Odwar z owoców róży dzikiej zapobiega krwawieniu dziąseł i uśmierza ból zębów. Owoce dzikiej róży można też suszyć, wytwarza się z nich soki, syropy, dżemy i wina, które stosuje się profilaktycznie.

Iglica (Erodium cicutarium L.) "Kosiczka", jest roślina jarą, zimującą. Rośnie na, ugorach, pastwiskach, nasypach, przydrożach i na łakach. Początkowo roślina przyjmuje kształt rozety; później dorasta do 50 cm wysokości. Łodyga rośliny jest owłosiona, zabarwiona na czerwono. Kwiatostany ma na długich szypułkach z 5-10 kwiatami. Kwiaty są barwy jasno różowej do jasno fioletowej. Owocem jest owoc rozłupka ze spiralną ością. Surowcem jest cała roślina. Ziele iglicy zawiera między innymi duże ilości witaminy C, karoten, kwas cytrynowy, kwas galusowy, kwas jabłkowy, flawonoidy, alkaloidy, fermenty, koffeinę, garbniki, krzem. Mieszkańcy ziemi tarnogórskiej zbierali w okresie kwitnienia kwiaty i liście, z których robiono wywar pity przy kamieniach żółciowych. Obecnie wyciągiem z iglicy leczy się skąpomocz, kamicę moczową i żółciową, zaburzenia metabolizmu i trawienia.

Koniczyna biała (Trifolium repens L.), "Biały krasikón". "Rasikón" jest byliną o leżących łodygach dorastających do 40 cm długości i trojlistkowych liściach. Kwiaty zebrane są w kuliste główki. Kwitnie na biało. Owocem jest strąk o brunatnożółtych nasionach. Roślina pastewna uprawiana dla celów paszowych, rośnie też na łąkach, ugorach, pastwiskach, przydrożach. Surowcem są główki, zawierające garbnik, cukry, śluzy i kwasy organiczne. W tarnogórskim zbierano już w kwietniu główki z których przygotowywano wywar. Wywar osłodzony cukrem i miodem pito przy kaszlu. Ponieważ koniczyna bardzo szybko odrasta kwiaty zbierane były do jesieni. Obecnie używa się kwitów konieczny przecie nieżytom żołądkowo - jelitowym i biegunkom.. Śluzą również (także w postaci inhalacji) do leczenia górnych dróg oddechowych.

Koniczyna polna (Trifolium arvense L.), "Kocie ogony", "Zajęce ogóny", jest byliną o łodydze j wzniesionej kosmato owłosionej. Osiąga wysokość od 8 co 30 cm. Liście trzylistkowe, kwiatostan stanowi główka walcowata z drobnymi motylkowatymi kwiatami, które. początkowo mają kolor biały, później czerwonawy. Występuje na polach, nieużytkach, ugorach, piaskach. Surowcem rozwinięta główka kwiatowa, wraz z szypułką i górnymi liśćmi, które zwierają zawiera flawonoidy, antocyjany, , karoten, witaminę C i E, garbniki, kwas salicylowy i olejek eteryczny. Tranogórzanie zbierali kwiaty koniczyny polnej od maja do września. Proszkiem z suszonych kwiatów zasypywano krwawiące rany. Wywarem z kwiatów myto ręce i twarz, aby skóra była delikatna, a także przemywano liszaje i rany. Obecnie uważa się, że koniczyna polna działa przeciwnowotworowo, i jako naturalny antybiotyk. Stosowana jest do zwalczaniu Infekcji i stanów zapalnych dróg oddechowych, układu pokarmowego, wątroby i nerek. Stosuje się ją też przy zaparciach i niestrawności z powodu małego wydzielania soków trawiennych, przy stanach zapalnych i nieżytach i górnych dróg oddechowych. Zewnętrznie stosuje się odwary do okładów przy oparzeniach i ranach oraz do płukania gardła.

Konwalia majowa (Convallaria majalis L.), "Majówka", "Lanuszka", roślina o sieci kłączy czołgających się, z których wiosna wyrastają liście ogonkowe, a następnie łodyga kwiatowa z gronem białych, dzwonkowatych kwiatów. Owocem jest czerwona jagoda. Cała roślina jest trująca. Rośnie w Europie, Azji, Ameryce. Surowcem są liście, które zawierają trujące glokozydy (konwaozyd, konwalatoksynę) oraz saponiny. Na ziemi tarnogórskiej w maju i czerwcu zbierano zarówno liście jak i kwiaty, z których robiono nalewkę, którą nacierano sparaliżowane kończyny oraz przemywano krosty i wrzody. Obecnie wykorzystuje się zawarte w konwalii glikozydy, które działają tonizująco na serce.

 
Macierzanka piaskowa (Thymus serpyllum L.), "Macierzanka", "Matka wszelkiego ziela", półkrzew o pędach płożących. Łodygi kończą się kwiatostanem główkowatym złożonym z nibykółków kwiatów purpurowofioletowych. Występuje w Europie i Azji. Ziele zbiera się od niepamiętnych czasów. Surowcem są górne części pędów w pełni kwitnienia, które zwiwerją olejki eteryczne (tymol i karwkrol), gorcze, garbniki i sole mineralne. Tarnogórzanie zbierali górne części roślin (łodygi, liście, kwiaty) od maja do września, na polach, miedzach oraz w sosnowych borach. Przygotowywano z nich wywar, który pito przy chorobach serca, wątroby, żołądka a także przy astmie i kokluszu. Często zdarzało się, że mniej wprawni zielarze mylili macierzankę piaskową z tymiankiem pospolitym, ponieważ obie rośliny są bardzo podobne. Na szczęście skład tych roślin, przez co również ich zastosowanie jest również bardzo podobne i pomyłka ta nie mogła zaszkodzić pacjentowi. Współcześnie wyciąg z macierzanki wchodzi w skład kropli przecie kokluszowi, nieżytom górnych dróg oddechowych i zaburzeniom żołądkowo-jelitowym. Karpiele z macierzanki wzmacniaj nerwy i służą do leczenia ropiejących ran. Olejek eteryczny uzyskiwany z macierzanki stosowany jest do leczenia nieżytów oskrzeli, grypy oraz kaszlu. Ponieważ tymol zawarty w macierzance jest silnym środkiem aseptycznym dodaje się go do proszków i past do czyszczenia zębów.

Nostrzyk żółty (Melilotus officinalis), "Żółty miodnik", "Żólty nośnieg", to roślina jedno lub dwuletnia o wysokiej łodydze i trójlstkowych liściach. Żłolte kwiaty zebrane są w grona. Owocem jest strąk. W celach leczniczych zbiera się ziele ścinając górne pędy, Niekiedy zbiera się tylko kwiaty. Ziele zebrane z nostrzyka zawiera kumatyne, meliotynę, garbniki i barwniki flawonowe. Mieszkańcy ziemi tarnogórskiej na odłogach, wysypiskach i skrajach pól zbierali od maja do października liście i kwiaty nostrzyka żółtego. Robiono z nich wywar który pito przy chorej śledzionie, wątrobie, żołądku, kolce i przeziębieniu. Miazgę z liści kwiatów stosowano do okładów na ropiejące wrzody i obrzęki oraz twarde gruczoły piersiowe. Współcześnie właściwości nostryzka żółtego wykorzystywane są do leczenia zakrzepowego zaplenia żył i żylaków. Dodaje się go również do pastylek łagodzących zapalenie astmy a także do składu maści i kataplazmów zmniejszających obrzmiałe rany, obrzęki stawów i gruczołów.

Perz (Agropyron repens), "Psio pyrzyca", "Pyrz", to trawa z kłączem członowatym oraz pędami płodnymi i bezpłodnymi. Kwiaty zebrane są w luźne kłosy złożone. Owocem jest ziarniak. Perz wysteopuje posplicie i znany jest jako uciążliwy chwast pól i ogrodów. Surowcem są kłącza, które zawierają saponiny, cukry, glikozyd fenolowy, śluzy, węglowodór o właściwościach przeciwbakteryjnych i inne substancje czynne. Kłącza zbierano od marca do kwietnia oraz od września do października. Następnie, po oczyszczeniu i usunięciu korzeni cięto je na kawałki i suszono. Z tak przygotowanego surowca sporządzono wywar który stosowano przy chorobach jelit, chorobach nerek, puchlinie wodnej, reumatyzmie, cukrzycy, i wymiotach. W czasach głodu z ususzonych i zmielonych kłączy robiono mąkę i wypiekano z niej chleb. Palony perz stanowił namiastkę kawy oraz surowiec przy produkcji alkoholu. Dojnym krowom podawano perz, który wpływał na zwiększenie ilości i poprawę jakości mleka. Aktualnie perz stanowi składnik ziół moczopędnych, oraz wchodzi w skład mieszanek przeciwcukrzycowych.

Skrzyp leśny (Equisetum silvaticum L.), "Sprzyncka leśno", bylina z czarnymi rozłogami podziemnymi, z ktoryhc wyrastają dwa typy pędów - wiosenne kolankowate, bez chlorofilowe, zakończone sporofitem oraz letnie, zielone, okółkowo rozgałęzione, płonne. Skrzyp jest pospolitym chwastem na lekkich , piaszczystych glebach, gdzie świadczy o wysokim poziomie wody gruntowej. Surowcem są spędy płonne (zielone), które zwierają krzemionkę, sapoiny i flawonoidy oraz śladowe ilości nikotyny. Pędy zbierano od maja do września. Sporządzano z nich wywar, który pito przy chorobach nerek i żołądka. Dziś ziele skrzypu stanowi jeden z głównych składniach środków moczopędnych, zmniejsza pocenia się, działa przeciwzapalnie. Sam lub w mieszankach ziołowych jest skutecznym zielem w leczeniu arteriosklerozy krwawieniom (np., z nosa). Stosowany jest wewnętrznie i zewnętrznie do okładów i obmywania trudno gojących się ran, wyprysków skórnych i wrzodów.

W oryginalny sposób w celach leczniczych wykorzystywano również na ziemi tarnogórskiej oset - "Nietykalne ziele" oraz białe róże "Biało różo". Po rosie i deszczu otrząsano z kwiatów ostu krople wody i przemywano nimi oczy. Wysuszone płatki białych róż palono w fajce na chore zęby. W tym samym celu na rozżarzonym węglu palono płatki białych róż i dymem okadzano twarz.