Róża jest różą, róża jest różą, róża jest różą…
Gertruda Stein
Dzika róża (rosa canina) zwyczajowo zwaną psią różą, szypszyną, różą cierniową, różą polną lub pospolitą, upodobała sobie zasobne w wapń gleby ziemi tarnogórskiej. Spotkać można ją w prześwietlonych zagajnikach, na obrzeżach lasów, w zaroślach i na nasłonecznionych pagórkach. Chętnie uprawiana jest także w przydomowych ogrodach ze względu na intensywnie pachnące – zwłaszcza o zmierzchu i prześwitem – kwiaty oraz ozdobne, szkarłatne owoce. Najstarsze skamieliny dzikich róż pochodzą sprzed czterdziestu milionów lat. Najstarszy zapis o nich pochodzi z glinianych tabliczek króla Sargona – władcy państwa akadyjskiego w latach 2334 – 2279 p.n.e. U pierwszych chrześcijan dzika róża była symbolem męczeństwa i krwi Chrystusa, co wiązało się z koroną cierniową splecioną ze zdrewniałej, kolczastej gałęzi starej dzikiej róży. Również kult maryjny powiązany jest z różą – pierwsze różańce wykonywane były ze zwiniętych w ścisłe kulki wysuszonych płatków róż, odmawianie modlitwy zaś porównywano z ofiarowaniem Matce Boskiej róż; stąd też nazwa „różaniec”.
Dzika róża jest rośliną z rodziny różowatych krzewiącym się na wysokość od jednego do pięciu metrów. Pędy dzikiej róży pokryte są licznymi, hakowato zakrzywionymi kolcami o rozszerzonej podstawie. Liście składają się z pięciu – siedmiu wydłużonych jajowato – eliptyczne listków o ząbkowanych brzegach; kwitnie od maja do lipca. Duże (pojedyncze lub skupione w grupy) pięciopłatkowe kwiaty dzikiej róży są koloru białego lub jasnoróżowego. Kwiaty dzikiej róży szybko opadają, ale równie szybko pojawiają się następne. Szkarłatny owoc rzekomy dzikiej róży (owoc w którego wykształceniu oprócz zalążni uczestniczą inne składniki kwiatu, tworzące tzw. szupinkę) jest jajowaty i zamyka wewnątrz liczne nasiona (owoce właściwe), które dojrzewają w październiku. Dzika róża ma ogromne zdolności do rozmnażania wegetatywnego (forma rozmnażania bezpłciowego) polegającego na tworzeniu całego organizmu z części rośliny. W dawnych czasach korzenie dzikiej róży były znanym i skutecznym środkiem przeciw wściekliźnie, stąd jej nazwa gatunkowa canina i nazwa potoczna psia róża.
Dzika róża znana już był w neolicie – jej owoce stanowiły składnik diety naszych praprzodków. Od dawna znane też były jej właściwości estetyczno – zapachowe, lecznicze i kosmetyczne. W starożytności żadna uczta nie mogła obyć się rozsypanych różanych płatków, które dostarczali kupcy wyspecjalizowani w ich sprzedaży. Zbytnie upodobanie w różach bywało też niebezpieczne – w II wieku p.n. goście czternastoletniego wówczas imperatora Cesarstwa Rzymskiego Heliogabala zginęli podczas uczty przygnieceni tonami spadających z sufitu płatków róż. Greczynki i Rzymianki brały kąpiel w wannach wypełnionych płatkami dzikiej róży, bo kąpiel taka wygładzała i rozjaśniała skórę. W X wieku popularność zyskała woda różna wyprodukowany przez arabskiego lekarza. Woda szybko zyskała popularność na Wschodzie i w ówczesnej Europie; kobiety stosowały ją do perfumowania ciała oraz do przemywania skóry i jej pielęgnacji. Francuscy możni na znak miłości i oddania obdarowywali damy serca chusteczkami nasączonymi olejkiem różanym. O właściwościach leczniczych róż pisali już starożytni lekarze: zalecali między innymi podawanie gotowanych w winie płatków róż przy nieżytach żołądka, roztarte płatki różane do okładów w chorobach skórnych, kompresy z całych płatków przy chorobach oczu.
Właściwości kosmetyczne i zdrowotne dzikiej róży a także jej walory kulinarne znane były mieszkańcom Górnego Śląska już od wczesnego średniowiecza. Z owoców dzikiej róży przygotowywano dżemy, konfitury, wina i nalewki. Płatki wykorzystywano na konfitury, którymi nadziewano kreple oraz na sok do herbaty. W regionalnym lecznictwie ludowym wyciągi z owoców dzikiej róży zalecano między innymi przy nadciśnieniu, chorobach układu oddechowego, stawów, serca wątroby oraz w przeziębieniach. Wyciągi i okłady z płatków róż stosowano przy niestrawności, bólach gardła, schorzeniach skóry i leczeniu ran. Chore oczy leczono wodą różaną. Dziewczęta i młode kobiety, które nie stać było na drogą wodę różaną przygotowywały ją same zalewając w płaskim naczyniu garść świeżo zebranych płatków róż źródlaną woda i zostawiały naczynie na co najmniej godzinę na słońcu. Płatki róży na wodę różaną zbierano przed wschodem słońca, kiedy wydzielały najmocniejszą woń. Kwiaty dzikiej róży odgrywały także istotną rolę w miłosnej magii – uważano je też za środek wpływający na płodność i dawano do łóżka nowożeńców. Włożone do miejsca pochówku gałęzie dzikiej róży miały chronić przed demonami i uniemożliwić zmarłym powrót do świata żywych. Owoce dzikiej róży symbolizowały wieczne odradzanie się natury, poświęcone były duchom przodków więc składano je na cmentarzach podczas dnia Wszystkich Świętych.
Obecnie dzika róża nadal wykorzystywana jest w lecznictwie (wyłącznie owoce) i kosmetologii. Wiadomo że to owocnie dzikiej róży, a nie owoce cytrusowe są najbogatszym źródłem witaminy C, dlatego przetwory, herbaty i wyciągi z dzikiej róży zlecana się przy przeziębieniach oraz w rekonwalescencji, w profilaktyce chorób serca i układu krążenia oraz dla poniesienia odporności organizmu. Oprócz witaminy C owocnia dzikiej róży zawiera witaminy A, B1, B2, E i K. Zawarty w owocni dzikiej róży galaktolipid działa przeciwbólowo i przeciwzapalnie. Zasadowy odczyn owocni dzikiej róży neutralizuje kwaśną treść przewodu pokarmowego. Z owocni dzikiej róży pozyskuje się również olej, zawierający witaminę E, karotenoidy, nienasycone kwasy tłuszczowe i sterole, który stosowany jest do leczenia stanów zapalnych skóry, oparzeń i trudno gojących ran. W kosmetologii z powodzeniem wykorzystuje się zarówno owce jak i płatki róż. W aptekach i drogeriach można kupić różnego rodzaju różane kremy, balsamy do ciała i toniki. Zawarte w owocni kwasy owocowe, witaminy, pektyny i aminokwasy działają na skórę nawilżająco, zmiękczająco, wygładzająco, zmniejszają zmiany potrądzikowe, poprawiając stan i wygląd skóry tłustej, rozjaśniają skórę i zapobiegają powstawaniu plam pigmentacyjnych. W przemyśle perfumeryjnym olejek z płatków róż wykorzystuje się do produkcji wód toaletowych i perfum. Olejki różane wykorzystywane są również w aromaterapii – przypisuje się im działanie antydepresyjne i uspokajające.
