Najstarsze moździerze wykonywane przez ludy pierwotne były zazwyczaj z jednego drewnianego pnia. Następnie zaczęto wykuwać moździerze w kamieniu. Najstarszy moździerz odnaleziony w Troi wykonany był z bazaltu a pistel z granitu. W starożytnych grobowcach greckich odnaleziono moździerze z jaspisu. Kamienne moździerze odkopane zostały także w Pompei. W starożytności wykonywano także moździerze z marmuru, granitu i alabastru. Od średniowiecza do XVIII wieku moździerze wykonywano z brązu (stop miedzi i cyny), w XVI wieku pojawiły się pierwsze moździerze odlewane z żeliwa. W XVIII wieku zaczęto masowo odlewać moździerze z mosiądzu (stopem miedzi z cynkiem). Pojawiały się również moździerze ze spiżu, które przy uderzaniu pistelem wydają głos podobny do dzwonu, porfiru i porcelanowe. W czasie I wojny światowej, kiedy to mosiądz i brąz przeznaczane były na zbrojenia moździerze wykonywano z żeliwa i porcelany. W zamian za zarekwirowane moździerze z brązu i mosiądzu aptekom przekazywano symboliczne moździerze żeliwne z patriotycznymi hasłami lub wizerunkiem armaty.

Przez pewien czas wykonywano moździerze z serpentynitu, jednak ze względu na zwartość w nim trujących związków chromu i niklu zaprzestano ich produkcji z tego minerału. Do rozdrabniania tabaki oraz kaszy używano moździerzy wykonanych z drzewa. Rodzaj materiału, z jakiego wykonany był moździerz, nie był obojętny dla przygotowywanej w nim mikstury - niektóre surowce w moździerzach metalowych wchodziły w reakcje z metalami i zmieniały kolor (średniowieczni alchemicy tłumaczyli to ogromną mocą jaka tkwi w moździerzach), co powodowało uzyskanie nie takich odczynów jakie starano się uzyskać. Dlatego w wielu aptekach posiadano moździerze wykonane z różnych materiałów.

Moździerz składa się z bazy, którą stanowi podstawa moździerza, brzuśca (korpus) zwanego także płaszczem oraz kołnierza (wieńca), który stawi górna część brzuśca. Nieodzownym elementem moździerza jest pistel (tłuczek). Moździerz w zależności od epok, w której powstawały był często bogato zdobiony, pisano na nim nazwisko właściciela lub ludwisarza, datę wybicia. Charakterystyczna częścią moździerza są także uchwyty. W moździerzach z mosiądzu i brązu są to przeważnie dwa symetryczne uchwyty w kształcie opadających w dół prostokątów lub kuliste gałki. W niektórych moździerzach uchwyty stanowią np. głowy lwów, kozłów, ludzi, delfiny. W moździerzach typu gotyckiego zazwyczaj są tylko pojedyncze uchwyty. Moździerze wykonane z żeliwa często nie miały w ogóle uchwytów. W kamiennych moździerzach uchwyty często stanowią cztery symetrycznie rozmieszone kuliste wypustki. Niektóre moździerze dodatkowo posiadały drewnianą pokrywkę z otworem na pistel, którą nakładało się na kołnierz moździerza po to by podczas pracy (zwłaszcza tłuczenia) obrabiana substancja nie wypadała poza moździerz.

Pistle zawsze pozostawały gładkie. Pośrodku miały jedynie pierścień. Rozszerzone końce z jednej lub dwóch stron służyły do tłuczenia. Tak jak kształtami moździerze różniły się też wagą. Najmniejsze ważyły mniej niż jeden kilogram. Najbardziej rozpowszechnione były moździerze średnie ważące około 2, 5 do 4 kilogramów. Wśród dużych moździerzy zdarzały się nawet ważące około 100 kilogramów.

Ze względu na funkcję moździerza wyróżnia się cztery ich typy: moździerz do tłuczenia, moździerze do ucierania, moździerze do rozdrabniania tabaki i moździerze kaszarskie (stępa). Moździerz do kruszenia substancji twardych jest naczyniem głębokim i stosunkowo wąskim, wykonanym z metalu (najczęściej brązu lub mosiądzu). Pistel (tłuczek) wykonany jest z tego samego metalu, co moździerz, ma długi uchwyt i dwie spłaszczone końcówki do tłuczenia. Praca takim moździerzem polega na biciu tłuczkiem w substancję, która miała być rozkruszona. Moździerze do ucierania są naczyniami płaskimi, stosunkowo szerokimi zbliżonymi kształtem do półkoli. Służą one głównie do ucierania substancji mazistych, odciskania soku z roślin. Ze względu na swoje przeznaczenie często mają one wylew, ułatwiający zlanie soku. Moździerze do ucierania służy także do produkcji prochu strzelniczego, którego składniki ucierano na mokro, aby zapobiec niepożądanej eksplozji podczas produkcji. Moździerze do ucierania i pistele wykonywane były głównie z kamienia, twardego drewna, a z czasem także z ceramiki. Moździerz płytki a szeroki służył dokładnemu rozdrabnianiu substancji w niewielkich ilościach, tak aby otrzymać je w postaci dokładnie sproszkowanej. Praca z tego typu moździerzem polegała na starannym rozgniataniu i ucieraniu substancji która miała być rozdrobniona. Nie wolno było uderzać pistelą ponieważ naczynie mogło ulec uszkodzeniu. Moździerz kaszarski to wąskie naczynie wykonane z drzewa lub kamienia, którego dopełnieniem jest drewniany ubijak (stępor). Drewnianą stępę robiono ścinając cześć pnia i drążąc w nim zagłębienie, często jego dolną część nabijano metalowymi ćwiekami. Stępy służyły do kruszenia ziarna na kaszę oraz to tłoczenia oleju z siemienia lnianego. Wykonywano dwa rodzaje stęp: ręczną i nożną. W stępie ręcznej trzymano tłuczek oburącz i uderzano w zagłębienie ze zbożem. W stępie nożnej tłuczek przymocowywano do drewnianego drąga, pełniącego rolę wagi. Po naciśnięci nogą na drąg tłuczek unosił się a po zwolnieniu opadał na zborze w zagłębieniu moździerza. Na Śląsku pierwsze stępy nożne pojawiły się w XI wieku i do wieku XIX dominowały w przetwórstwie zbóż. Mniejszych drewnianych moździerzy używano do rozdrabniania liści tytoniowych na tabakę.

Początkowo moździerze stosowane były wyłączne przez medyków, którzy już w starożytności przygotowywali w nich środki lecznicze. Z czasem zielarstwem zajęli się zakonnicy. W dobie renesansu pojawiać zaczęli się aptekarze a moździerz uważny był za ich atrybut. W każdej szanującej się aptece musiały być wyeksponowane moździerze - stały one na bogato zdobionych cokołach drewnianych lub kamiennych w oficynie przed stołem ekspedycyjnym. Często moździerz był elementem wiana córek aptekarza, co miało świadczyć o jego zamożności. Przez długie setki lat, zanim moździerze nie trafiły do gospodarstw domowych w aptekach świadczono oprócz produkcji i sprzedaży leków usługi kruszenia różnych substancji suchych i twardych używanych w gospodarstwie domowym. Najczęściej proszono o skruszenie cukru i soli, które sprzedawane były wtedy w postaci gruboziarnistej. Moździerze były również podstawowym narzędziem pracy drogistów już w starożytnej Grecji, Rzymie, Egipcie i Mezopotamii, gdzie powstały pierwsze produkcje i obrót pachnidłami, ziołami, farbami, barwnikami, olejkami aromatycznymi, balsamami, wyciągami roślinnymi, truciznami i różnymi mazidłami. Pierwsi drogiści nazywani byli korzennikami lub aromatariuszami. Na Śląsku pierwsi kupcy korzenni zaczęli pojawiać się od XIII wieku. Ponieważ rozprowadzali oni podobny towar jak aptekarze zaczęli tworzyć stowarzyszenia i bractwa, które walczyły o wpływy i rynek ze środowiskiem aptekarzy. Korzennicy wykorzystywali ruchome stragany rozkładane podczas tarnogórskich jarmarków, a bogatsi kupcy prowadzili sprzedaż w trwale umiejscowionych kramach. W XIII i XIV wieku aptekarze używali pieczęci do lakowania, na której widniał moździerz z pistlem. Dziś moździerz jest symbolem Europejskiej Konfederacji Związków Drogistowskich. Moździerza nie mogło także zabraknąć w starożytnych i średniowiecznych pracowniach alchemicznych, w których poszukiwano metody umożliwiającej transmutację ołowiu w złoto, eliksiru nieśmiertelności i panaceum - lekarstwa na wszystkie choroby. Również w chałupach zielarek i znachorek moździerz był nieodzowny. Zielarki były pierwszymi farmaceutkami. Ich wiedza była przekazywana była z pokolenia na pokolenie córkom. Większość przygotowywanych przez zielarki specyfików powstawała w moździerzach. Zielarki budziły zarazem podziw i strach, bo ich wiedza była innym nieznana. Z czasem moździerze trafiły do gospodarstw domowych.

W wielu gospodarstwach "rondel, moździerz i żelazko to były niemal klejnoty rodzinne" (Maria Konopnicka "Nasza Szkapa"). Moździerz stał w kuchni na eksponowanym miejscu i po każdym użyciu był czyszczony tak, aby błyszczał. W bogatych rodzinach moździerz otrzymywały córki w wianie. W gospodarstwie domowym używane były moździerze do tłuczenia - rozdrabniano w nich między innymi mak, czosnek, kawę, pieprz, angielskie ziele, cynamon, anyż, grubo ziarnisty cukier, gruboziarnistą sól, suszone zioła i ich nasiona, łuski kakaowe. W wielu śląskich gospodarstwach wiejskich używano moździerzy kaszarskich, które znano już w VI wieku p.n.e.
Począwszy od końca XIX wieku moździerze traciły na znaczeniu. W gospodarstwach domowych zastąpiły je znacznie łatwiejsze w obsłudze młynki. Powstały koncerny farmaceutyczne, które zastąpiły aptekarzy w produkcji leków. Współcześnie w aptekach i laboratoriach używa się już jedynie małych moździerzy z porcelany, szkła, agatu. Dziś trudno określić oglądając stary moździerz, czy był używany w jednej z aptek czy też w pracach domowych. Jednak, jeśli moździerz jest płytki i szeroki oraz wykonywany z kamienia, twardego drewna lub z ceramiki z dużym prawdopodobieństwem można założyć, że moździerz taki był narzędziem pracy aptekarza lub drogisty.

Dziś w wielu domach na Śląsku eksponowane miejsce w kuchni zajmuje moździerz po babci czy prababci. Nawet tej urządzaj bardzo nowocześnie. Jak mawiał Franciszek Starowieyski, grafik, malarz, rysownik, wielki miłośnik i kolekcjoner moździerzy w każdym szanującym się gospodarstwie powinien znajdować się moździerz. Moździerze te stanowią nie tylko sentymentalną ozdobę. Wiele śląskich gospody używa je nadal tucząc w nich na przykład ziarna kardamonu, jałowca i anyżu, kłącze imbiru, gałkę muszkatołową, kolendrę, goździki do świątecznych pierników. Pomimo rozwoju techniki nic nie jest w stanie zastąpić moździerza w przepadku rozdrabniania niektórych przypraw. Na całym świecie w najlepszych restauracjach wiele przypraw i ziół do serwowanych potraw przygotowywanych jest w żeliwnych, stalowych, marmurowych, granitowych lub porcelanowych moździerzach. Moździerze, zwłaszcza porcelanowe, używane są także w przemyśle farmaceutycznym i chemicznym, stanowią wyposażenie niektórych aptek, szkolnych pracowni chemicznych.

Dawniej moździerze oprócz funkcji użytkowej spełniały także rolę dekoracyjną Często świadczyły one o zamożności właściciela i dlatego niektóre z nich były prawdziwymi dziełami sztuki. Wykonywali je ludwisarze, którzy zajmowali się odlewaniem dzwonów i armat. Za wyjątkiem moździerzy alchemicznych, które zawsze miały taką samą ornamentykę zdobnictwo moździerzy było uzależnione od epoki, w której powstawały. Moździerze alchemiczne zdobiły symbole słońca i księżyca, smoki, węże, tajemnicze jednorożce i postaci feniksa oraz niespotykane w przyrodzie rośliny. Uchwyty alchemicznych moździerzy często stanowiły smocze głowy. Moździerze gotyckie, podobnie jak architektura tego okresu były wysmukłe, z odwiniętym kołnierzem i charakteryzował je jeden uchwyt. Ornamentykę gotyckich moździerzy stanowiły symetrycznie ułożone wsporniki najczęściej w kształcie lwich łap. Moździerz pochodzące z okresu odrodzenia, podczas której nastąpił rozkwit sztuki odlewniczej, kształtem przypomina wazę o szerokim kołnierzu i wyraźnie wyodrębnionej bazie. Powierzchnię moździerza z tego okresu dzielą horyzontalne wałki, obręcze i pierścienie. Płaszcze ich były bogato zdobione, najczęściej motywami roślinnymi (często liśćmi akantu oraz dębu). scenami mitologicznymi, treściami religijnymi, postaciami świętych i biskupów. Uchwyty moździerzy z epoki renesansu często są w postaci psich, lwich, kozich lub ludzkich głów. W okresie tym modne było zamieszczanie na moździerzach inskrypcji, daty wykonania, nazwiska ludwisarza lub inicjałów właściciela, którym najczęściej był aptekarz. Jak na barok przystało moździerze z tego okresu wykonane są z przepychem zarówno w formie jak i w kształcie. Barkowy moździerz miał solidną bazę, potężny płaszcz i szeroki kołnierz. Cechowało go przeładowanie różnymi motywami, takimi jak motywy roślinne, herby, łacińskie sentencje o treści religijnej. Uchwyty barkowych moździerzy stanowiły zazwyczaj głowy zwierząt, często delfinów i lwów. Z okresu klasycystycznego moździerze mają kształt kielicha i dyskretne zdobienia zazwyczaj roślinne. Uchwyty mają kształt spłaszczonych kul a często nie było ich w ogóle. Moździerze z przełomu XVIII i XIX wieku oraz z wieku XIX mają kształt cylindryczny i symetrycznie rozmieszczone uchwyty. Zazwyczaj jedyną ich ozdobą jest obręcz biegnąca wokół moździerza. Górna granica obręczy biegnie od górnej części uchwytów moździerza a druga od dolnych.

Dla śląskich moździerzy z tego okresu charakterystyczne jest zdobienie przestrzeni obręczy gęstymi, pionowymi kreskami. Chcąc określić wiek moździerza trzeba pamiętać o tym, że niezależnie od panującej mody w sztuce ludwisarskiej dotyczącej moździerzy wykonywano w każdym okresie także moździerze będące kopiami moździerzy z wcześniejszych epok. Dziś prawie w każdym muzeum regionalnym na Śląsku można zobaczyć, chociaż kilka moździerzy. W Polsce duże ich kolekcje posiadają muzea farmacji oraz skanseny, w których moździerze eksponowane są w chatkach zielarek.