Gmina Zbrosławice, druga co do wielkości w województwie, położona jest na północno – zachodnim obrzeżu aglomeracji katowickiej. Gminę tworzy 21 wsi sołeckich: Boniowice, Czekanów, Jasiona, Jaskowice, Kamieniec, Karchowice, Kopienica, Księży Las, Laryszów, Łubie, Łubki, Miedary, Przezchlebie, Świętoszowice, Ptakowice, Wieszowa, Wilkowice, Zawada, Zbrosławice, Ziemięcice, Szałsza. Zbrosławice leżące w pobliżu uprzemysłowionych miast (Tarnowskie Góry, Bytom, Zabrze, Gliwice) mają dogodne połączenie kolejowe i drogowe oraz dobrze rozwiniętą komunikację podmiejską. Miejscowość Zbrosławice, położona na północ od Gliwic, w dolinie rzeki Dramy, należy do najstarszych w regionie. Pierwsze ślady osadnictwa w postaci pozostałości po warsztacie krzemieniarskim wskazują na starszą epokę kamienną. Na terenie Kamieńca istniała osada obronna kultury łużyckiej, datowana na lata 650 – 400 p.n.e., w której odkryto chatę odlewnika, a w VII – VIII wieku naszej ery istniał tu także gród.
Pierwsza udokumentowana wzmianka o Zbrosławicach pochodzi z roku 1256. W roku 1305 Zbrosławice były uważane za centralny punkt okolicznych miejscowości, a także wraz z Pyskowicami za jeden z ośrodków władzy na wschodnich rubieżach, najpierw plemion Opolan, potem piastowskiego Śląska. Datacja Zbrosławic nasuwa pewne trudności. Zbrosławice, na przestrzeni wieków, wchłonęły kilka pomniejszych leżących wokół wiosek. Jedna z nich to Kępczowice – osada największa i najpóźniej przyłączona. Kępczowice datowane są właśnie na rok 1256, a wzmianka o nich dotyczy dziesięciny w zbożu świadczonych na rzecz proboszcza w Pyskowicach. Same Zbrosławice zostały lokowane na prawach miejskich około 1300 roku, lecz nie uzyskały praw miejskich. Późniejsze wzmianki dotyczą małych wsi: Szałszy z XIV wieku, Jasiony i Jaśkowic z XV wieku, Laryszowa z XVIII wieku. Etymologia nazwy miejscowości Zbrosławice nie sprawia większych problemów, pochodzi od imienia Zbrosław (Sbroslaus) założyciela miejscowości. Próby sprecyzowania, o którą postać historyczną chodzi napotykają już duże trudności. Przypisywanie miana założyciela sławnemu, pochodzącemu ze Ścinawy kasztelanowi opolskiemu, który miał otrzymać aktem darowizny Dobra Zbrosławickie od księcia opolskiego Mieszka należy uznać tylko za jedną z hipotez. Tym bardziej, że brak w źródłach historycznych potwierdzenia posiadania przez kasztelana ze Ścinawy, ziem na interesującym nas terenie, a imię Zbrosław było w tych czasach imieniem dosyć popularnym.
Historia miejscowości nie różni się zbytnio od historii wielu innych miast Śląska. Zbrosławice często zmieniały swych właścicieli, a lata wojen husyckich (1428 – 1430) spowodowały upadek gospodarczy Zbrosławic. Walka ideologiczno – polityczna powiązana z zaostrzeniem polityki germanizacji prowadzona przez rząd Bismarcka w XIX wieku, spowodowała opór miejscowej ludności, czego dowodem jest między innymi dwukrotne aresztowanie proboszcza parafii zbrosławickiej.
Dane historyczne ukazują powolny, ale stopniowy wzrost liczby mieszkańców Zbrosławic. W roku 1780 na terenie miejscowości mieszka 188 mieszkańców, w roku 1830 jest ich już 322, a w roku 1861 – 629. W 1939 roku w całej gminie mieszka 3036 mieszkańców. Zbrosławice to kilka miejscowości, które kiedyś istniały jako samodzielne osady, ale z biegiem lat zostały przyłączone do Zbrosławic. Najstarsza z nich wymieniana już w 1256 roku Kępczowice, której nazwę etymologia ludowa wywodzi od słowa kępa, liczyła w 1830 roku 138 mieszkańców, a w 1845 już 276. Zapiski historyczne potwierdzają istnienie na terenie Zbrosławic: folwarków, kościoła, szkoły, młynów wodnych, kuźnicy żelaza, fryszerki, karczmy, tartaku, wapiennika.
Znaczenie miejscowości Zbrosławice podkreśla fakt, że jak pośrednio wykazują zachowane dokumenty już około 1250 roku posiadały one kościół. Pierwszy zbrosławicki kościół był prawdopodobnie budowlą drewnianą, która jak wiele kościołów na Śląsku mogła zostać zniszczona podczas najazdów husyckich na początku XV w. Wskutek tych najazdów ucierpiało wówczas wiele miejscowości Górnego Śląska, a liczne kościoły (szczególnie wiejskie, drewniane) zostały spalone. Pierwsza wzmianka o parafii zbrosławickiej pochodzi z 1315 roku. Należała ona wówczas do dekanatu toszeckiego w archiprezbiteriacie opolskim, stanowiącym część diecezji wrocławskiej. Data powstania obecnego murowanego kościoła nie jest znana. Z zapisów związanych z świętopietrzem wynika, że istniał on już w 1447 roku i nosił wezwanie Wszystkich Świętych. W latach 1610 – 1629 zajmowali go protestanci, gdy miejscowość te wraz z prawem patronatu objął Jerzy Larysz, spoczywający wraz ze swoją dryga żoną w podziemiach kościoła. Z tego powodu protokół wizytacyjny z 1687 roku donosi, że kościół zbrosławicki pod wezwaniem Wszystkich Świętych, był murowany, lecz zbezczeszczony przez heretyków. W wyniku działań kontrreformacyjnych, na mocy dekretu cesarskiego z 16 marca 1629 roku przywrócono religię katolicką w parafii Zbrosławice.
Pierwszym katolickim proboszczem został Adam Barankowitz. Kościół parafialny p.w. NMP wymieniony został po raz pierwszy w 1447 roku. Obecna budowla pochodzi z XVII w. Jest zbudowana z wapienia, we wnętrzu znajdują się płyty nagrobne z figurami zmarłych naturalnej wielkości z początku 17 – tego stulecia: Jerzego (Georg) von Larisch und Nimsdorf aus Broslawitz, sędziego ziemskiego (Landrichter) księstwa opolsko-raciborskiego i Anny von Larisch, zmarłej 3 sierpnia 1616. W kaplicy nagrobnej spoczywa m.in. landgrafina Petronelle von Hessen – Darmstadt, która w 1707 r. podarowała kościołowi figurkę Matki Boskiej. Figurka Matki Boskiej, wielkości 43 cm, jest wykonana z drewna lipowego. W środku figurki jest otwór w kształcie serca. Dzieciątko wielkości 9 cm wyrzeźbiono oddzielnie. W zależności od okresu liturgicznego ozdabia się ją suknią i płaszczem odpowiednich kolorów. Pierwotnie nazywano ją figurką Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus pod sercem, w latach 1850-1954 figurką Macierzyństwa NMP, a obecnie jest czczona pod nazwą figurki Matki Boskiej Zbrosławickiej. Ożywienie ruchu pielgrzymkowego do łaskami słynącej figury Matki Boskiej nastąpiło po 1926 roku. Po wojnie przybywało do Zbrosławic ponownie wiele pielgrzymek z różnych stron Śląska. Najwięcej pątników odwiedziło Zbrosławice w Roku Jubileuszowym 1974, by uzyskać odpust jubileuszowy. Od tego też czasu notuje się większe zainteresowanie tym miejscem kultu maryjnego. Oprócz odpustu Wniebowzięcia NMP (15 sierpnia) parafialna uroczystość odpustowa jest obchodzona tu także we wspomnienie Macierzyństwa NMP.
Na terenie gminy Zbrosławice można napotkać wiele interesujących zabytków:
w Szałszy
- pałac neogotycki z 1877 roku
- kościół filialny z XVII wieku
w Wieszowie
- kościół neogotycki z 1896 roku
w Wilkowicach
- pałac z I – szej połowy XVIII wieku
w Zbrosławicach
- kościół parafialny z XV – wiecznym prezbiterium i figurkom Matki Boskiej Zbrosławickiej z 1575 roku
- klasycystyczna budowa wylotu sztolni z 1821 roku
w Kamieńcu
- barokowy pałac z XVIII wieku z parkiem krajobrazowym i unikalnym drzewostanem (Choina kanadyjska, tulipanowiec amerykański, miłorząb dwuklapkowy, dąb kaukaski, sosna wejmudka)
- kościół parafialny późnogotycki z 1413 roku
- grodzisko wczesnośredniowieczne na skarpie ze śladami osadz okresu halsztackiego kultury łużyckiej (650 – 400 lat p.n.e.)
w Karchowicach
- ujęcie wodne z 1896 roku
w Łubiu
- pałac Baildonów z 1869 roku wraz z parkiem
- kościół barokowy z XVI wieku
w Księżym Lesie
- kościółek z 1494 roku
w Miedarach
- pałac eklektyczny z 1889 roku
w Ziemięcicach
- leśniczówka neogotycka z 1900 roku.
W okresie międzywojennym, ze względu na walory krajobrazowe i klimatyczna, Zbrosławice stały się miejscowością rekreacyjną. Zwano je „Szwajcarią Zbrosławicką”. Obecnie funkcjonują na terenie gminy dwa sanatoria dziecięce: Dziecięce Sanatorium Rehabilitacyjne w Kamieńcu i Sanatorium Rehabilitacyjne Neuropsychiatrii Dziecięcej w Zbrosławicach. W latach 80 – tych intensywnie rozwinął się w Zbrosławicach sport jeździecki; zarówno w dyscyplinie skoków jak i ujeżdżenia. Kilku wychowanków klubu uzyskało tytuły Mistrzów i vice-Mistrzów Polski. Obecnie na terenie ośrodka prowadzona jest działalność sportowa i rekreacyjna. Istnieje tu Klub Jeździecki Zbrosławice, którego członkowie reprezentują barwy klubowe na zawodach rangi regionalnej, ogólnopolskiej i mistrzostwach Polski. W latach 90 intensywnie rozwinęła się tu rekreacja konna, a na terenie ośrodka zaczęto organizować: obozy jeździeckie dla dzieci i młodzieży, wycieczki szkolne jedno i wielodniowe, szkółki jeździeckie dla początkujących i zaawansowanych. Ponadto działa tu Ognisko TKKF „Centaur”, które szkoli przyszłych instruktorów rekreacji ze specjalnością jazda konna.
Kamil Owsicki
