Dzieje 3 pułku Ułanów Śląskich stanowią ważna i barwną kartę w międzywojennej historii Tarnowskich Gór. Pułk nawiązywał do tradycji jazdy Księstwa Warszawskiego, Królestwa Polskiego oraz powstania listopadowego. Został on sformowany w Żłobinie na Białorusi i pod koniec 1917 roku przeszedł do Bobrujska na koncentrację I Korpusu Polskiego. Następnie współdziałał z I Dywizją Strzelców Polskich i wraz z nią został rozwiązany latem 1918 roku. Ponownie sformowany w 1918 roku z dawnego 3 Pułku I Korpusu Polskiego w Rosji, początkowo stacjonował w Warszawie i brał udział w oficjalnych uroczystościach. Poszczególne jego szwadrony brały udział w rozbrajaniu Niemców w Warszawie, Sosnowcu i Dąbrowie Górniczej. Następnie niektóre szwadrony wyruszyły na front. W styczniu 1919 dwa szwadrony pułku skierowane zostały na front do Małopolski Wschodniej, gdzie prowadził walki z wojskami ukraińskimi. Następnie od kwietnia 1919 już całością sił wziął udział w zagonie na Łuniniec i w walkach o Mińsk. W działaniach na Białorusi pułk uczestniczył do maja 1920 roku.
Następnie w składzie 3 Armii dowodzonej przez gen. Edwarda Rydza – Śmigłego wziął udział w wyprawie kijowskiej przeciwko oddziałom bolszewickim. Początkowo stanowiąc jej straż przednią, a od momentu rozpoczęcia odwrotu przez 3 Armię straż tylną. Stoczył krwawe walki m. in. pod Nową Heblą, Kniahininem. Po zakończeniu działań na wschodnich granicach Polski, zszedł z linii demarkacyjnej w połowie 1920 roku. W czerwcu 1921 roku pułk uczestniczy w przejmowaniu części Górnego Śląska przyznanego po plebiscycie. W 1919 roku został przeniesiony pod Kraków, a w 1922 roku już jako pułk Ułanów Śląskich do Tarnowskich Gór. Do 1924 roku nosił nazwę „Dzieci Warszawy”. Pułk bezskutecznie ubiegał się o nazwę „szwoleżerów”.
1 kwietnia 1937 roku z przeorganizowania 5 Samodzielnej Brygady Kawalerii powstała Krakowska Brygada Kawalerii. W jej skład wszedł 3 Pułk Ułanów Śląskich – Tarnowskie Góry, a ponadto 8 Pułk Ułanów im. Księcia Józefa Poniatowskiego – Kraków, 5 Pułk Strzelców Konnych – Dębica, 5 Dywizjon Artylerii Konnej – Kraków, 5 Szwadron Pionierów – Kraków i Szwadron Łączności – Kraków. Krakowska Brygada Kawalerii pod dowództwem gen. bryg. Zygmunta Piaseckiego wchodziła w skład Armii „Kraków”. Broniła ona odcinka Ząbkowice – Częstochowa na prawym skrzydle Armii. W pierwszych dniach września niemiecki XV Korpus Armijny gen. piech. Hermanna Hotha przełamał jej obronę pod Woźnikami i Zawierciem.
1 września 3 Pułk Ułanów Śląskich bronił Koszęcina i Kalet przed niemiecką 2 Dywizją Lekką gen. por. Georga Stumme. Tego dnia Niemcom udało się zepchnąć pułk na pozycję pod Woźnikami. 2 września rano ponowiła natarcie niemiecka 2 Dywizja Lekka, wdzierając się w obronę Brygady na Floriańskiej Górze bronionej przez szwadron 3 Pułku Ułanów Śląskich. Tu kontratakiem zdołano odzyskać pozycję, ale pod Ligotą Woźnicką Niemcom udało się przełamać obronę 8 Pułku Ułanów. Pod naporem wroga Brygada rozpoczęła odwrót pod Zawiercie nad Wartą. 3 września 8 Pułk Ułanów oddzielił się od Brygady i walczył następnie pod Szczekocinami, a potem w ramach Armii „Lublin”. 4 września Brygada otrzymała rozkaz odwrotu nad Nidę w kierunku Pińczowa i Miechowa. Cofająca się Brygada była często atakowana przez niemiecką 2 Dywizję Lekką. W dniach 5 – 6 września walczyła pod Pińczowem, po czym wycofała się ku Wiślicy. 7 września osłaniała w Nowym Korczynie sztab Armii. 10 września przeprawiła się prawy brzeg Wisły pod Baranowem Sandomierskim. Następnie wzięła udział w I bitwie pod Tomaszowem Lubelskim. 14 – 15 września jednostki Armii „Kraków” i „Lublin” toczyły ciężkie walki w Puszczy Solskiej.
16 września Armia „Kraków” kontynuowała bitwę pod Biłgorajem. W walkach tych brała udział Brygada, broniąc rejonu silnie atakowanych przepraw na rzece Tanew pod Budziarzami i Księżpolem. 15 września o świcie na przeprawę przez Tanew pod Księżpolem wyszło silne uderzenie niemieckie. Po trzygodzinnej walce Niemcy zostali odrzuceni pod Tarnogród. Brygada zaatakowała Tarnogród, wdzierając się na północny skraj miasta i do rynku, ale przeciwuderzenie Niemców odrzuciło ją ponownie na linię Tanwi. 16 września walczyła pod Dereźnią Solską i Dereźnią Majdańską oraz Starym Majdanem i Nowym Majdanem. Nie udało się jej przebić z okrążenia w kierunku południowym. W dniu 19 września 1939 roku Pułk został rozbity w rejonie miejscowości Rogoźno, a jego dowódca został ranny. W dniu 20 września resztki pułku wraz z całą Krakowską Brygadą kawalerii skapitulowały w lesie koło miejscowości Ulowo.
Obsada i skład 1 września 1939 roku:
dowództwo i sztab:
dowódca Brygady – gen. bryg. Zygmunt Piasecki,
szef sztabu – ppłk dypl. Tadeusz Nalepa,
kwatermistrz – rtm. dypl. Witold Piotr Sokolnicki,
komendant Kwatery Głównej – rtm. w st. spocz. Franciszek Jakubowski.
Szwadron Sztabowy – dowódca por. rez. Kazimierz Chwirut.
3. Pułk Ułanów Śląskich – dowódca płk Czesław Chmielewski.
8. Pułk Ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego – dowódca ppłk dypl. Włodzimierz Dunin – Żuchowski.
5. Pułk Strzelców Konnych – dowódca płk Kazimierz Kosiarski.
5. Dywizjon Artylerii Konnej – dowódca ppłk Jan Kanty Witowski.
51. Dywizjon Pancerny – dowódca mjr Henryk Świetlicki.
85. Bateria Motorowa Artylerii Przeciwlotniczej – dowódca ppor. Stanisław Antoni Skowroński.
5. Szwadron Kolarzy – dowódca rtm. Antoni Starnawski.
5. Szwadron Pionierów – dowódca rtm. Jan Płosso.
5. Szwadron Łączności – dowódca por. Bohdan Chełmoński, a następnie por. Józef Burzawa.
5. Samodzielny Pluton ckm – dowódca NN.
5. Pluton Konny Żandarmerii – dowódca kpt. Zbigniew Kędzierski.
służby:
Poczta Polowa nr 167,
Sąd Polowy nr 45 – szef kpt. Mieczysław Kaczorowski,
Drużyna Parkowa Uzbrojenia nr 541,
Park Intententury nr 541,
85 Pluton Sanitarny Konny.
Zgrupowanie taborów:
Kolumna Taborowa Kawalerii nr 541,
Kolumna Taborowa Kawalerii nr 542,
Kolumna Taborowa Kawalerii nr 543,
Kolumna Taborowa Kawalerii nr 544,
Kolumna Taborowa Kawalerii nr 545,
Kolumna Taborowa Kawalerii nr 546,
Warsztat Taborowy nr 541.
pododdziały przydzielone:
Batalion Obrony Narodowej „Koszęcin” (przydzielony do Brygady na okres wojny) – dowódca mjr Franciszek Żak,
II pluton 26 Eskadry Obserwacyjnej – dowódca por. obs. Stanisław Król.
ośrodek zapasowy w Dębicy – dowódca mjr Jan Sroczyński.
Pułk został odtworzony w konspiracji w ramach Armii Krajowej w 1943 roku w rejonie Miechowa i Częstochowy jako dywizjon w składzie 106 Dywizji Piechoty AK. Rozwiązanie pułku nastąpiło w dniu 19 stycznia 1945 w związku z rozkazem o rozwiązaniu Armii Krajowej. Kolejne odtworzenie 3 Pułku Ułanów Śląskich miało miejsce w dniu 21 sierpnia 1944 w miejscowości San Basilio we Włoszech. Był to już pułk pancerny wchodzący w skład 14 Samodzielnej Wielkopolskiej Brygady Pancernej. Pułk ten został rozwiązany w 1948 na terenie Wielkiej Brytanii. Po jego rozformowaniu wielu kawalerzystów pozostało na emigracji.
Pułk posiadał dwa sztandary. Pierwszy pochodzący z 1920 roku znajduje się w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Natomiast drugi, który został ufundowany przez mieszkańców Warszawy został wręczony w dniu 16 października 1921 przez marszałka Józefa Piłsudskiego. Losy tego sztandaru, który uczestniczył w walkach pułku w 1939 nie są znane.
Barwy pułku:
Proporczyk żółto – biały.
Czapki rogatywki, otok żółty.
Dowódcy 3 Pułku Ułanów Śląskich:
1917 – 1918 – płk Zygmunt Łempicki
1918 – rtm. Stefan Strzemieński
1918 – 1920 – ppłk/płk Stefan Strzemieński
1920 – 1928 – mjr/płk Cypiran Bystram
1928 – 1937 – ppłk/płk Kazimierz Żelisławski
1937 – 1939 – ppłk/płk Czesław Chmielewski
1943 – 1945 – por./mjr AK K. Skierczyński ps. „Kruk”
1944 – 1945 – ppłk/płk Eugeniusz Święcicki
1945 – 1948 – ppłk/płk Jerzy Anders
Kamil Owsicki
