Od setek lat ludzkość podejmowała działania zmierzające do ochrony przed powodziami – początkowo budując groble ziemne a następnie wały ochronne zabezpieczające przed wezbraniami wód. Bywało, że chaotycznie budowane wały więcej szkodziły niż pomagały. Chociaż dziś dysponujemy wiedzą hydrologiczną, geologiczną, meteorologiczną i hydrotechniczną, która nie była znana naszym przodkom, nikt nie jest w stanie zapobiec powodzi i przewidzieć jakie będą jej skutki. Wprawdzie dzięki ciągłej obserwacji poziomu wód można przewidzieć powstawanie powodzi oraz w przybliżeniu określić poziom wody, jaki osiągnie ona na danym terenie jednak często w walce z żywiołem człowiek, tak jak przed setkami lat, przegrywa.
Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne definiuje powódź jako wezbranie wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach lub na morzu, podczas, którego woda po przekroczeniu stanu brzegowego zalewa doliny rzeczne albo tereny depresyjne i powoduje zagrożenia dla ludności lub mienia. Ze względu na genezę wezbrania wyróżnia się powodzie powodowane czynnikami naturalnymi: opadowe wywołane deszczami; zatorowe (zimowe), które pojawiają się w czasie zamarzania rzeki, gdy kryształki lodu spowalniają przepływ wody a także podczas kruszenia się przy dodatniej temperaturze pokrywy lodowej, która się spiętrza; roztopowe, które wywołane są gwałtownym tajaniem śniegu; sztormowe wywołane wiejącym od morza wiatrem powodującym podniesienie się poziomu wody w ujściowych odcinkach rzek; oraz powodzie spowodowane uszkodzeniem lub całkowitym zniszczeniem ochronnych budowli hydrotechnicznych takich jak zapory, wały, zbiorniki retencyjne i inne obiekty hydrotechniczne. Powódź może być również skutkiem wystąpienia kilu przyczyn jednocześnie.
W przypadku ogłoszenia pogotowia przeciwpowodziowego, które wprowadza się, gdy poziom wód na danym terenie wzrasta do poziomu ostrzegawczego i nadal się podnosi, jeśli istnieje prawdopodobieństwo ucierpienia w ewentualnej powodzi należy przygotować się do ochrony swojego domu i dobytku przed skutkami powodzi. Przed wszystkim należy zadbać o przygotowanie bezpiecznego miejsca do ewakuacji rodziny i zwierząt. Przygotować worki z piaskiem. Skontaktować się z sąsiadami, aby ustalić wspólny plan działania na wypadek powstania powodzi a także w celu ustalenia listy sąsiadów, którzy w obliczu zagrożenia mogą potrzebować pomocy innych osób. Jeśli zostanie ogłoszony alarm powodziowy, który ogłasza się, gdy poziom wód zbliża się do stanu alarmowego a prognoza hydrologiczna przewiduje dalszy przybór wód, należy zaopatrzyć się w latarki, świece, telefony komórkowe, kuchenkę na butlę gazową, nie psujący się prowiant i wodę na kilka dni, apteczkę, stałe leki zażywane przez domowników, ciepłe ubrania, buty gumowe, radio na baterie, śpiwory, koce, zapasowe baterie. Dokumenty i cenne przedmioty umieścić na wyższych piętrach budynku, jeśli miejsca sypialne są na dole budynku, należy przenieść je na wyższe pietra. Zabezpieczyć w dolnych kondygnacjach okna przed wybiciem. Usnąć z posesji pojazdy w bezpieczne miejsca, wywieźć zwierzęta gospodarskie, usunąć z posesji toksyczne substancje. Dzieci, osoby niepełnosprawne i starsze również powinny być wywiezione w bezpieczne miejsce. Nie należy odkładać tych czynności, gdyż później można już nie zdążyć. Człowiek zaskoczony przez powódź rzadko działa rozsądnie. Często traci czas na podejmowanie nie zawsze rozsądkach decyzji czy szukanie rzeczy, które w danym momencie nie są mu najbardziej potrzebne. Warto przygotować rodzinną strategię na wypadek powodzi, która powinna uwzględniać między innymi: ustalenie punktu kontaktowego dla rodziny (adres, numery telefonów), miejsce ewentualnej ewakuacji wraz z ustaleniem trasy dojazdu, domowników odpowiedzialnych za wyłączenie instalacji i instrukcję jak należy to zrobić, ustalenia i zapisania kto co zabiera w przypadku ewakuacji (do podstawowych przedmiotów, które należy zabrać należą: dowody tożsamości, pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności, dokumenty dotyczące domu oraz posiadanych gruntów, dokumentacja działalności gospodarczej, polisy ubezpieczeniowe, apteczka, leki dla osób przewlekle chorych, koce lub śpiwory, obuwie i ubranie, nieprzemakalne, ciepłą odzież, zapasowa bielizna, zapas żywności i wody na co najmniej jeden dzień, zwierzęta domowe, ulubiona zabawka najmłodszych członków rodziny).
Jeśli zapowiadana jest duża fala powodziowa, aby nie doprowadzić do uszkodzenia przez napierająca wodę fundamentów budynku należy zostawić wodom powodziowym swobodny dostęp do piwnicy lub wypełnić wcześniej samemu piwnicę wodą z wodociągu. Jeśli nadchodzi powódź należy natychmiast wyłączyć główne zasilanie energetyczne i gazowe, zamknąć zasuwy (zawory) sieci kanalizacyjnej, zatkać kratki ściekowe oraz uszczelnić szambo. W przypadku, gdy w obejściu są zwierzęta, które nie zostały wywiezione należy uwolnić je z zamkniętych pomieszczeń czy uwięzi, aby same mogły się uratować.
Gdy zostaje ogłoszona ewakuacja trzeba zastanowić się, czy pozostanie w domu nie wiąże się z zbyt dużym ryzykiem utraty zdrowia czy życia. Obowiązkowo nie powinny zostać w domostwach leżących na terenach objętych ewakuacją dzieci, osoby starsze, niepełnosprawne czy chore. Dzieciom i osobom niepełnosprawnym należy przypiąć wizytówki z danymi osobowymi i numerem kontaktowym do opiekuna. Podczas ewakuacji osoby dorosłe nie powinny mieć przy sobie więcej niż 50 kg bagażu. W przypadku ewakuacji własnym samochodem dobrze jest zabrać ze sobą łopatę i łańcuch na koła. Należy poruszać się wyłącznie trasą podaną przez służbę ratownicze. Jeśli samochód ugrzęźnie w obszarze zagrożonym powodzią należy natychmiast go opuść, ponieważ w każdym ułamku sekundy poziom wody może się szybko podnieść a fala powodziowa może porwać samochód wraz z siedzącymi w nim osobami. W czasie ewakuacji bezwzględnie należy dostosować się do poleceń służb ratowniczych. W przypadku, uwięzienia w budynku z powodu powodzi lub pozostania w nim podczas powodzi z własnej woli można kontaktować się z służbami ratowniczymi na odległość wymachując flagą lub sporym kawałkiem materiału:
- Kolor biały: prośba o ewakuację
- Kolor niebieski: prośba o jedzenie i wodę
- Kolor czerwony: prośba o pomoc medyczną
Znaki stosowane dla śmigłowców:
- V potrzebna pomoc
- N niepotrzebna pomoc
- X potrzebna pomoc medyczna
Telefony alarmowe:
- 997 Policja
- 998 Państwowa Straż Pożarna
- 986 Straż Miejska
- 112 wspólny telefon alarmowy
- 32 381 25 00 wew. 343, 393 Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego
- 32 769 03 42 i 32 769 03 41 Gminne Centrum Zarządzania Kryzysowego
Podczas powodzi, nawet jeśli woda nie przemieszcza się szybko nie należy chodzić po zalanych obszarach. Jeśli konieczne jest przemieszczanie się przez zalany teren idąc należy badać tyczką grunt przed sobą. Nie wchodzić do wody o rwącym nurcie, gdyż woda sięgająca tylko do kolan może przywrócić i porwać nawet silnego dorosłego mężczyznę. Własnego sprzętu pływającego należy używać tylko w konieczności, gdyż prąd wody może porwać łódkę czy ponton wraz z siedzącymi w nich osobami. Podczas powodzi w miarę możliwości należy pomagać w akcji przeciwpowodziowej, bo od każdej pary rąk zależy bezpieczeństwo również własnego gospodarstwa domowego. Należy pamiętać o sąsiadach, zwłaszcza starszych i niepełnosprawnych, którzy mogą potrzebować pomocy.
Po powodzi należy sprawdzić, czy fundamenty budynku nie mają pęknięć i innych uszkodzeń; jeśli budynek był ubezpieczony zrobić dokumentację (zdjęcia, film) szkód. W przypadku, gdy w piwnicy jest woda, aby nie uszkodzić fundamentów należy dziennie odpompować około jednej trzeciej pierwotnej objętości wody. Należy upewnić się czy budynkowi nie grozi zawalenie sprawdzając wszystkie ściany, stropy, okna i drzwi. Usunąć z budynku osad zalewowy, wszystkie pomieszczenia, które uległy zalaniu zmyć bieżącą wodą, a następnie intensywnie wentylować. Jeśli jest konieczne przeprowadzić dezynfekcję. Dezynfekcję przeprowadzać w dobrze wietrzonych pomieszczeniach przy zastosowaniu środków ochrony dróg oddechowych. Dezynfekcję w pomieszczeniach słabo wentylowanych (np. piwnic) najlepiej powierzyć wyspecjalizowanym firmom. Ze względu na zagrożenia dla własnego zdrowia i środowiska ograniczyć używanie preparatów zawierających chlor oraz nie stosować do dezynfekcji lizolu oraz wapna chlorowanego. Wybite okna, dziury w dachu czy ścianach zabezpieczyć przed ewentualnymi opadami osłonami. Instalację elektryczną, gazową oraz wodno-kanalizacyjną przed włączeniem powinien sprawdzić specjalista z odpowiednimi uprawnieniami. Do tego czasu nie należy używać w budynku otwartego ognia. Przedmioty kuchenne, które nie zostały zniszczone przez wodę, nadające się do dalszego użytkowania należy zdezynfekować poprzez wyparzenie, wyprażenie czy też wygotowanie w wodzie z dodatkiem sody (2 łyżki na litr wody). Tkaniny (bieliznę pościelową, ręczniki, odzież itp.) wyprać w możliwie najwyższych temperaturach (najlepiej wygotować), jeśli nie wskazane jest ich pranie w temperaturze powyżej 60 stopni Celsjusza, wyprać dwukrotnie i wyprostować żelazkiem. Meble które nadają się do dalszego użytku odsunąć od ścian, aby zarówno ściany jak i meble mogły wyschnąć. Wszystkie zniszczone i przemoczone elementy wykończenia wnętrz a zwłaszcza meble tapicerowane i materace łóżek wyrzuć, ponieważ trudno jest je wysuszyć a nawet gdyby się to udało – mogę stać się siedliskiem pleśni. Żywność która miała kontakt z wodą, niezależnie od tego, w czym była (np. konserwy, słoje) oraz leki – muszą zostać wyrzucone. Do celów spożywczych należy używać wyłącznie wody butelkowanej lub dowożonej beczkowozami przeznaczonymi do wody pitnej. Do czasu uzyskaniem pozwolenia od służb sanitarnych nie wolno korzystać z wody wodociągowej i pochodzącej ze studni. W przypadku objawów zatrucia pokarmowego niezwłocznie należy udać się do lekarza.
Co roku powiększa się lista tragedii ludzkich spowodowanych podwoziami. Uważa się, że ze względu na zmiany klimatyczne zagrożenie powodziami będzie wzrastało. Nigdy nie można zlekceważyć zagrożenia powodziowego. Nawet mały strumień podczas roztopów czy obfitych długotrwałych opadów może spowodować podtopienie lub zalanie terenu wokół niego. Świadomość niebezpieczeństwa i umiejętność zachowania się podczas zagrożenia, zwłaszcza w przypadku zamieszkania na terenie nisko położonym w pobliżu rzeki czy strumienia (lub poniżej zapory wodnej) może nawet uratować życie. W przypadku, gdy miejsce zamieszkania znajduje się na terenach zagrożonych podwoziami czy podtopieniami należy rozważyć możliwość zabezpieczenia budynku przed wezbraną wodą poprzez uszczelnienie drzwi oraz piwnic materiałami wodoodpornymi. Ubezpieczyć mienie od powodzi i corocznie opłacać składki. Dzieci powinny być nauczone jak zachować się w przypadku podtopienia czy powodzi. Powinny znać numery służb ratunkowych i wiedzieć, kogo należy powiadomić. Nawet kilkuletni dzieci powinny wiedzieć jak się zachować w przypadku zagrożenia powodziowego. Wszyscy powinni wiedzieć i stosować się do tego, że nie wolno uszkadzać wałów przeciwpowodziowych i umocnień, przejeżdżać wałów poza miejscami do tego przeznaczonymi, sadzić na nich drzew czy krzewów, uprawiać gruntów przy wałach w odległości mniejszej niż trzy metry, stawiać budynków, kopać studni, sadzawek, dołów oraz rowów w odległości mniejszej niż 50 m od stopy wału. Zauważone wyrwy czy pęknięcia w obiektach ochronnych należy zgłosić władzom samorządowym. Jeśli nie jest ogłoszone pogotowie przeciwpowodziowe, w przypadku zauważeni, że poziom wody w zbiornikach wodnych uległ znacznemu podniesieniu i może dojść do wylania niezwłocznie należy powiadomić o tym władze samorządowe.
