Tysiące ton zużytych baterii i akumulatorów trafia rocznie na wysypiska powiatu – nawet wtedy gdy zawierają niebezpieczne związki jak rtęć, ołów, kadm. Czy osoby wyrzucające je zadają sobie sprawę z ogromnego zagrożenia dla środowiska, jakie stwarzają te czasami maleńkie przedmioty?
Baterie i akumulatory od dawana stanowią istotne źródło energii. Powstanie baterii datuje się na 250 r. p. n. e. – z tego roku pochodzi znalezione w Bagdadzie naczynie z żelaznym prętem, które mogło dawać prąd o napięciu 1, 1 wolta. Nowożytna historia baterii rozpoczęła się około roku 1780, kiedy włoski fizjolog Luigi Galvani otrzymał „zwierzęcą elektryczność”. Galvani przeprowadzając sekcję żaby, zauważył że dotknięcie mięśni i nerwów wypreparowanej kończyny płaza dwoma różnymi metalami wywołuje skurcze mięśni. W pod koniec osiemnastego wieku Aleksander Volt rozpoczął badania, których efektem było ogniwo Galvaniego (1800 rok) zbudowane z krążków cynku i miedzi, pomiędzy którymi umieścił krążki filcu nasączone elektrolitem (kwasem lub roztworem soli); dwa przeciwległe końce ogniwa połączone były drutem, w którym pojawiał się prąd elektryczny.
Volt uznał, że skurcze mięśni żaby powstawały dzięki przepływom elektrycznym wytwarzanym na skutek kontaktu dwóch różnych metali, a ciało zwierzęcia było łącznikiem umożliwiającym przepływ prądu. Po tym odkryciu następne zaczęły pojawiać się bardzo szybko: w roku 1802 niemiecki fizyk Johann Ritter odkrył możliwość ładowania baterii; w roku 1839 William Grave przedstawił zasady ogniwa paliwowego; w 1859 Gaston Planté skonstruował pierwszy akumulator kwasowo – ołowiowy; w roku 1866 Georges Leclanche opatentował mokre ogniwo; w roku 1888 Carl Gassner zbudował pierwsze ogniwo suche; 1899 – Waldemar Jungner wynalazł baterię niklowo – kadmową; w roku 1900 Thomas Alva Edison (który w sumie uzyskał 140 patentów w dziedzinie baterii i ogniw) zgłosił do urzędu baterię niklową a w roku 1905 baterię niklowo – żelazową; w roku 1945 – Samuel Ruben skonstruował ogniwo rtęciowe.
W latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia nastąpił gwałtowny rozwój produkcji akumulatorów kadmowych, które powoli w latach siedemdziesiątych XX wieku wyparły akumulatory litowe oraz ołowiowo – kwasowe. W latach osiemdziesiątych nastąpiła era baterii niklowo – wodorowych a w latach dziewięćdziesiątych – baterii alkalicznych oraz cynkowo – powietrznych. Na początku XXI wieku rozpoczęto produkcję baterii litowo – polimerowych.
Wraz z postępem elektrotechnicznym zużywamy coraz więcej baterii, ponieważ coraz więcej przedmiotów jest nimi zasilanych. Ogólnie dokonuje się podziału na baterie i akumulatory przemysłowe (baterie i akumulatory wykorzystywane do awaryjnego lub rezerwowego zasilania energetycznego w szpitalach, na lotniskach, biurach; baterie i akumulatory używane w pociągach, w samolotach, na morskich platformach wiertniczych i w latarniach morskich; baterie i akumulatory przeznaczone wyłącznie do podręcznych terminali płatniczych, czytników kodów kreskowych, profesjonalnego sprzętu wideo dla stacji telewizyjnych i profesjonalnych studiów, latarek górniczych i latarek dla nurków, rezerwowe baterie i akumulatory do drzwi uruchamianych, baterie i akumulatory używane w oprzyrządowaniu i sprzęcie pomiarowym, baterie i akumulatory używane w powiązaniu z płytką ogniwa słonecznego, urządzeniami fotogalwanicznymi i innymi urządzeniami wykorzystującymi energię odnawialną; baterie i akumulatory używane w pojazdach z napędem elektrycznym takim jak na przykład wyposażone w napęd elektryczny samochody, wózki inwalidzkie, rowery, pojazdy używane na lotnisku i pojazdy do transportu automatycznego) oraz baterie i akumulatory przenośne czyli wszystkie szczelnie zamknięte, które każda osoba może bez trudności przenosić w ręku i które nie są źródłami prądu samochodowymi ani przemysłowymi (jednoogniwowe baterie typu AA i AAA, baterie i akumulatory używane przez konsumentów lub specjalistów w telefonach przenośnych, komputerach, przenośnych, elektronarzędziach bezprzewodowych, sprzęcie gospodarstwa domowego i zabawkach, ogniwa „guzikowe” – małe okrągłe przenośne baterie lub akumulatory, których średnica jest większa niż wysokość wykorzystane są do specjalnych celów jak zasilanie aparatów słuchowych, zegarków, drobnego sprzętu przenośnego lub sprzętu do zasilania rezerwowego).
By w bateriach mogło zostać wytworzone napięcie, zachodzą skomplikowane reakcje chemiczne w których (w zależności od rodzaju baterii) biorą udział różne pierwiastki chemiczne. Część tych pierwiastków – zwłaszcza ołów, kadm i rtęć jest szkodliwa dla środowiska, dlatego w grudniu 2006 roku Parlament Europejski przyjął dyrektywę o recyklingu baterii i akumulatorów (2006/66/EC). Celem dyrektywy jest zredukowanie wpływu, jaki wywierają baterie na środowisko oraz zwiększenie ilości poddanych recyclingowi zużytych baterii i akumulatorów. Akt prawny wszedł w życie we wrześniu 2008. Dyrektywa zakazuje też wprowadzania do obrotu niektórych baterii i akumulatorów zawierających rtęć lub kadm, promuje recykling zużytych baterii i akumulatorów, a także usprawnione działania na rzecz środowiska podejmowane przez wszystkie podmioty zaangażowane w cykl życia baterii i akumulatorów (producentów, dystrybutorów, użytkowników końcowych, podmioty odpowiedzialne za przetwarzanie i recykling zużytych baterii akumulatorów). W celu zapobiegania pozbywaniu się zużytych baterii i akumulatorów w sposób zanieczyszczający środowisko oraz w celu uniknięcia dezorientacji użytkowników końcowych w zakresie różnych wymogów dotyczących gospodarowania odpadami dla różnych baterii i akumulatorów dyrektywa ma zastosowanie wszystkich baterii i akumulatorów wprowadzanych do obrotu na obszarze Unii Europejskiej. W Polsce sposób postępowania ze zużytymi bateriami i akumulatorami regulują: ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, ustawa z dnia 29 lipca 2005 o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym oraz szereg rozporządzenia związane z tymi ustawami. Przepisy nakładająca szereg obowiązków zarówno na wprowadzających baterie i akumulatory na rynek (producentów, importerów, sprzedawców) jak i na wytwórców odpadów czyli użytkowników baterii czy akumulatorów oraz zbierających oraz przetwarzających te odpady. Coraz częściej na bateriach oraz opakowaniach produktów zasilanych bateriami lub akumulatorami można zauważyć rysunek przekreślonego kosza.
Symbol ten oznacza, że baterie i akumulatory wykorzystywane w danym produkcie należy wyrzucać oddzielnie od odpadów domowych. Symbole chemiczne (Hg = rtęć, Cd = kadm, Pb = ołów) umieszczone pod rysunkiem oznaczają, iż bateria lub akumulator zawiera dany metal ciężki w stężeniu przekraczającym odpowiedni poziom określony w Dyrektywie o recyklingu baterii i akumulatorów.
Zgodnie z ustawą o odpadach, odpady w postaci baterii lub akumulatorów zbiera się oddzielnie od innych rodzajów odpadów. Posiadacz odpadów w postaci baterii lub akumulatorów, powstałych w wyniku prowadzonej przez niego działalności gospodarczej, jest obowiązany do ich selektywnego zbierania, umożliwiającego późniejszy odzysk lub unieszkodliwienie tych odpadów. Posiadacz odpadów w postaci baterii lub akumulatorów, który jest osobą fizyczną nie będącą przedsiębiorcą, powinien zwracać te odpady do punktów ich zbierania lub wrzucać do pojemników przeznaczonych na te odpady. Osoba prowadząca działalność gospodarczą, w wyniku której powstają odpady w postaci baterii lub akumulatorów, która zbiera te odpady w sposób nieselektywny lub unieszkodliwia je łącznie z innymi rodzajami odpadów podlega karze aresztu albo grzywny. Ustawodawca nie przedział takiej kary dla osób fizycznych. Zużyte, wykorzystywane w gospodarstwach domowych baterie powinny być wyrzucane do specjalnych pojemników, a następnie utylizowane. W krajach Unii Europejskiej baterie można zostawiać w sklepach, w których je kupiono. W powiecie tarnogórskim, tak jak i na obszarze całej Polski, nadal w większości sklepów nie ma pojemników na zużyte baterie. W Tarnowskich Górach dwa razy w roku przeprowadzana jest dwutygodniowa akacja zbierania komunalnych odpadów niebezpiecznych. W okresie tym w każdej dzielnicy miasta w określonych dniach i godzinach zlokalizowany jest jeden punkt zbiórki, wyposażony w oznakowane pojemniki do segregacji rożnego rodzajów odpadów, w tym baterii i akumulatorów. Jednak pomimo tej akcji większość baterii i akumulatorów pochodzących z gospodarstw domowych trafia do zbiorczych pojemników na odpady komunalne a następnie na wysypiska, gdzie często niebezpieczne pierwiastki (rtęć, ołów, kadm) wyciekają ze zużytych i baterii i dostają się do powietrza, gleby i wód powierzchniowych utrzymując się w nich przez długie lata. Poprzez spożywaną wodę, produkty roślinne i zwierzęce oraz wdychane powietrze dostają się one do organizmów ludzkich i zwierzęcych. Związki rtęci ołowiu i kadm mogą być przyczyną wielu chorób w wyniku, których dochodzi do uszkodzenia nerek, wątroby i układu nerwowego.
Selekcja baterii w gospodarstwach domowych właściwie jest tylko teorią, ale to od nas zależy czy teoria ta przerodzi się w praktykę. Zanim wyrzucimy bezmyślnie do kontenera baterię zastanówmy się jak tragiczne mogą być tego konsekwencje dla nas samych i całego środowiska.
