Pomnik pracy gwarków
Tarnowskie Góry są podkopane i tak naprawdę to nie wiadomo gdzie jest kolejna dziura. Pod miastem na głębokości 30 – 40 metrów zalegają kilometry historii. W ciągu ostatnich 30 lat na Górnym Śląsku były tylko dwa przypadki, kiedy cały dom wpadł do pokopalnianej dziury. Mapy gwarkowskie są stare, niedokładne i nie zostały na nie naniesione wszystkie szyby, korytarze i wyrobiska, nie dają więc możliwości dobrego ich zinterpretowania. Jeden z mieszkańców Tarnowskich Gór wie na pewno, że pod jego garażem biegnie chodnik kopalniany. Przekonał się o tym rok temu, kiedy to otworzył garaż i zobaczył swój samochód 30 metrów niżej. Już z map sporządzonych przez Wyższy Urząd Górniczy w 1910 roku wynika, że w rejonie dzisiejszej ulicy Wojska Polskiego, na której stał garaż z pechowym Cinquecento przebiega chodnik kopalniany. Pod miastem wiją się istne labirynty korytarzy, wyrobisk i sztolni.
Dziś na ziemii tarnogórskiej, pomimo iż wyeksploatowanej od dawna ze złóż srebronośnych, znajdujemy jeszcze ślady historii. Spośród kilometrów wąskich korytarzy wyodrębniono trasę turystyczną, którą możemy zwiedzać w Kopalni Zabytkowej. Wybrano taki fragment, który najpełniej obrazuje ich urok a zarazem ciężkie warunki pracy gwarków. Wytypowanym odcinkiem została trasa między szybami „Anioł” – „Żmija” – „Szczęść Boże”.
- Wyrobiska Kopalni Zabytkowej pochodzą z XVII wieku i XIX wieku
- Podziemne chodniki są na głębokości 40 m
- Trasa podziemnego muzeum ma 1740 m
- Temperatura powietrza wynosi około 10 stopni,
- Wycieczkę po podziemiach kopalni rozpoczyna się zjazdem klatką zjazdową w szybie „Anioł”.
- Komora „Srebrna” – jest to komora o wielkości 500 metrów kwadratowych. Została zachowana w stanie pierwotnym.
- Komora „Zawałowa” – jest to komora o wielkość 1500 metrów kwadratowych, pochodzi z XVIII wieku,
- Komora „Niska” – największa i najniższa w tym rejonie sięgająca 2000 metrów kwadratowych,
- Do trzeciego szybu zwanego „Żmiją” przepływa się łodziami, ponieważ jest to chodnik wodny o długości 270 m. Głębokość chodnika wodnego to około 70 cm a temperatura wody około 5 stopni.
Istnienie Kopalni Zabytkowej możemy dziś zawdzięczać grupie zapalonych miłośników podziemnych spacerów powołanej przez Magistrat Tarnogórski w okresie międzywojennym. Celem tej grupy było stworzenie podziemnego muzeum. Ważnym wydarzeniem w tym czasie było uzyskanie w 1938 r. nadania górniczego na tereny stanowiące dziś Kopalnie Zabytkową. Nad całością prac czuwał ówczesny burmistrz mgr Fryderyk Antes. W skład zespołu wchodzili inż. Feliks Pietrucha, prof. Józef Potyka, Teodor Masch, Jan Nowak, Jan Musialik oraz Wincenty Zuber. Niestety – Tarnowskich Gór II wojna światowa nie ominęła i wybuch wojny przerywał plany miłośników podziemi.
Po zakończeniu działań wojennych ponownie ożył projekt udostępnienia podziemi do zwiedzania. Sztygar Alfons Kopia, który współpracował z przedwojennym zespołem zawiązał grupę ludzi, w skład, której wchodzili: Franciszek Garus, Jerzy Spałek, Wilhelm Błaszczyk, Bolesław Lubosz i Czesław Piernikarczyk. W 1953 roku sztygar Kopia zorganizował Społeczny Komitet, który przekształcił się w „Stowarzyszenie Miłośników Historii i Zabytków Ziemi Tarnogórskiej”. Celem Stowarzyszenia było udostępnienie podziemi tarnogórskich turystom. Stowarzyszenie było otoczone osobami, które poświęcały swój czas i zdolności dla idei stworzenia podziemnego muzeum. Zostały rozpoczęte pionierskie badania i penetracje podziemi. Przedmioty znalezione w wyrobiskach były konserwowane i dały początek zbiorom muzealnym. Rozpoczęto odbudowę kopalni. W 1955 roku Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach powołało Wojewódzki Komitet Odbudowy Kopalni Zabytkowej w Tarnowskich Górach. Komitet skoncentrował się na przygotowaniu podstaw prawno – organizacyjnych.
Po 2 latach działalności Komitet przestał jednak istnieć. Pomimo tego ówczesna władza zainteresowała się planami stworzenia muzeum przez Stowarzyszenie i to umożliwiło podjęcie dalszych działań. W 1957 roku powołany został „Społeczny Komitet Odbudowy Kopalni Zabytkowej”, którego członkami zostali eksperci i naukowcy, między innymi z Polskiej Akademii Nauk czy Akademii Górniczej. Wybitny fachowiec mgr inż. Franciszek Garus stanął na czele nowopowstałej własnej brygady górniczej. Celem tej brygady było uporządkowanie wytyczanej trasy turystycznej. Jako pierwszy obiekt do obsługi turystycznej udostępniona została sztolnia „Czarnego Pstrąga” w 1957 roku. Jednakże celem Stowarzyszenia było oddanie wyrobisk w rejonie szybu „Anioł”. Trwały prace nad konserwacją zabytków, ekspozycjami naukowymi czy tez problemami technicznymi odbudowy Kopalni Zabytkowej. 24 lutego 1967 roku miał miejsce tragiczny wypadek. Kierownika robót górniczych, mgr inż. Franciszka Garusa porwała woda zawierająca części skały dolomitowej. Śmierć inżyniera Garusa spowodowała, że przerwano prace aż do 1970 roku.
W miejsce Społecznego Komitetu powołany został „Komitet Doradczy”. Do dalszego prowadzenia robót Stowarzyszenie zaangażowało mgr inż. Stanisława Brzęczka. Kontynuowano przerwane prace górnicze i prace związane z powstaniem muzeum. 5 września 1976 roku Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej przekazało obiekt do obsługi ruchu turystycznego. Data jest o tyle istotna, że Kopalnię Zabytkową otwarto w 450 rocznicę nadania Tarnowskim Górom praw miejskich. Pierwszego uroczystego uruchomienia maszyny wyciągowej dokonał generał Jerzy Ziętek.
- Jerzy Ziętek (1901-1985), generał Wojska Polskiego, działacz polityczny i państwowy. Uczestnik powstań śląskich i obrony Polski we wrześniu 1939. W 1943 należał do Związku Patriotów Polskich, a w latach 1943 – 1945 był w Armii Polskiej w ZSRR. Od 1945 członek Polskiej Partii Robotniczej a następnie PZPR. Poseł do Krajowej Rady Narodowej i Sejmu 1947 – 1952 oraz 1957 – 1985. Po II wojnie światowej obejmował wysokie stanowiska w administracji państwowej na Śląsku, m.in. w latach 1973-1975 był Wojewodą Katowickim, a w latach 1980-1985 – zastępcą przewodniczącego Rady Państwa.
Aleksandra Świercz
